Również Polska ich nie uniknęła. Wydaje się jednak, że wiedza na ten temat nie jest powszechna i w zasadzie ogranicza się do grona pasjonatów i specjalistów. Książka Szymona Wrzesińskiego pt. „Epidemie w dawnej Polsce” ma szansę ten stan rzeczy zmienić, przedstawia bowiem wspomniany temat w niezwykle interesujący i barwny

Jakim celom służyły stałe objazdy kraju przez panującego? Celom centralizacjiWyjaśnij termin „princeps”. Książę zwierzchniKogo w dawnej Polsce określano mianem komorników? Ogół dworzanKto to był komes? Osoba zajmująca wysokie stanowisko w państwieKto zastępował panującego w zarządzie państwa oraz w sprawowaniu sądów (XI-XIII w.)? Komes nadwornyW której dzielnicy Polski piastowskiej powstał wysoki urząd marszałka? Na ŚląskuOd którego wieku występuje w źródłach urząd kanclerza? Od XII wiekuJakie funkcje od XIII w. pełnili notariusze? Sporządzali dokumentyDo kogo należał w dawnej Polsce zarząd skarbcem i archiwum? Do skarbnikaJak nazywali się urzędnicy lokalni zajmujący przed rozbiciem dzielnicowym najwyższe stanowisko? Namiestnicy prowincjonalniOd którego wieku zaczęły rozwijać się kasztelanie? Od XII wiekuJak nazywano od XII w. komesa grodowego? KasztelanemJakie dzielnice nazywano ziemią? Dzielnice, które w drodze połączenia przestały być osobnym księstwem, ale zachowały odrębną organizację urzędnicząKto wprowadził w Polsce urząd starosty? Wacław IIOd czyjej rady uzależniona była nominacja królewska na urzędy ziemskie (począwszy od czasów Jagiełły)? Rady szlachty danej ziemiDo kogo należały (od 1422 r.) ustawowo decyzje w sprawie bicia monety? Rady królewskiejW którym wieku pojawiły się w Polsce województwa? W XV którym województwie w Koronie nie było w ogóle kasztelani? Woj. RuskieKto stał na czele rady panów województwa? WojewodaKto ustanawiał (od przywilejów nieszawskich) taksy na wyroby rzemieślnicze w miastach? Wojewoda (tam, gdzie go nie było – kasztelan)

Zastępca starosty lub kasztelana w dawnej Polsce krzyżówka krzyżówka, szarada, hasło do krzyżówki, odpowiedzi, Źródła danych Serwis wykorzystuje bazę danych plWordNet na licencji Algorytm generowania krzyżówek na licencji MIT. Warunki użycia Dane zamieszczone są bez jakiejkolwiek gwarancji co do ich dokładności, poprawności, aktualności, zupełności czy też przydatności w jakimkolwiek celu.

Egzamin mistrzowski w dawnej Polsce Zgromadzenie cechowe rogożników wiedeńskich, Johann Franz Hörmannsperger, 1736, w zbiorach Dorotheum Towarzysz rzemiosła, czyli wyzwolony czeladnik po latach stażu i najczęściej obowiązkowej wędrówce, mógł zdać egzamin mistrzowski w miejscu, do którego zaprowadziły go praktyki, gdzie były

Już od XVI w., a na pewno i wcześniej, wiele cennej broni polskiej przechodziło w ręce obce, nie tylko jako zdobycz wojenna, częściej w postaci spadków, darów lub w wjmiku sprzedaży. Nie można napisać historii polskiego uzbrojenia bez uwzględnienia obiektów znajdujących się dzisiaj w muzeach Wiednia, Sztokholmu, Moskwy,

Stosy przygotowywano i palono na Rynku Głównym w pobliżu wejścia do kościoła Mariackiego. Warto dodać, że w Polsce płonęły one znacznie rzadziej niż na Zachodzie, a za akt łaski uznawano uduszenie skazanego tuż przed podłożeniem ognia, by nie płonął żywcem. 2. Wbicie na pal

od łac. castellanus, czyli mieszkający w twierdzy. W Polsce w XII i XIII wieku urzędnik sprawujący pieczę nad zamkiem, grodem lub wydzielonym obszarem (kasztelanią). W hierarchii kasztelan był niższą godnością od wojewody. Do jego obowiązków należało dbanie o gród i kasztelanię, ściąganie danin i innych powinności oraz sądownictwo. Po wprowadzeniu urzędu starosty rola kasztelana malała. W XIV wieku był to tytularny urzędnik ziemski, zasiadali oni w senacie, mieli obowiązek zwoływać pospolite ruszenie z kasztelanii. Urząd istniał do upadku Królestwa Polskiego w 1831 roku.

burgrabia » zastępca kasztelana w dawnej Polsce. burgrabia » zastępca starosty lub kasztelana albo zarządca grodu niekasztelańskiego w dawnej Polsce. burgrabia » zastępca starosty lub kasztelana w dawnej Polsce. burgrabia » definicje przestarzałe. burgrabia » w Niemczech urzędnik, namiestnik królewski lub biskupi mający władzę

Urzędy w państwie Piastów formowały się na dworze władcy, który był ośrodkiem i źródłem władzy. Stanowiący jego najbliższe otoczenie urzędnicy dworscy pełnili jednocześnie funkcje adm. i sądowe. Sądownictwo dopiero z czasem wyodrębniło się w osobną gałąź władzy. Wyższych urzędników w XI–XIII w. zwano komesami (comes); pol. odpowiednikiem komesa był żupan (żpan, pan), także czestnik, stołecznik. Z czasem tytuły te zaczęły określać nie urząd, ale wysoką pozycję społeczną. Najwyższym urzędnikiem występującym już w XI w. był komes nadworny (comes palatinus), zastępujący monarchę w sprawowaniu sądów i dowodzeniu wojskiem, skąd przyjął słow. nazwę wojewody. Urzędnikami dworskimi byli: cześnik, koniuszy, sędzia dworski, stolnik, miecznik, łowczy (1), wreszcie komornicy, czyli dworzanie (od komora — dwór książęcy). Ich nazwy wskazywały na zakres sprawowanych funkcji. Od pocz. XII w. źródła notują urząd kanclerza (1) — kierownika kancelarii, którego pozycja rosła w miarę upowszechniania dokumentu w działalności państwa. W średniowieczu kanclerzem bywał zwykle duchowny. Wysokie stanowisko zajmował skarbnik zawiadujący skarbcem, gdzie przechowywano pieniądze na bieżące potrzeby dworu, klejnoty, także dokumenty; pieniądze pozostawały w przechowaniu mincerza — zarządcy mennicy, do którego rąk wpływały także dochody pieniężne. W dobie rozbicia dzielnicowego (XII–XIII w.) na Śląsku najważniejszym urzędnikiem był komornik wielki, zarządzający dworem książęcym; tamże powstał urząd marszałka — z dawnego koniuszego, który konkurował z komornikiem wielkim. Obok urzędów dworskich powstały też urzędy lokalne. W XI w. monarcha powoływał namiestników do zarządu prowincji. Ukształtował się też podział państwa na okręgi grodowe. Na czele okręgu stał komes grodowy, zw. kasztelanem (comes castellanus), który sprawował administrację polit. i gosp. oraz sąd w swoim okręgu — kasztelanii, posługując się podległymi mu urzędnikami: chorążym, wojskim, sędzią grodowym, włodarzem. W XIII w. urzędy dworskie ustabilizowały się na tyle, że przy łączeniu dwóch lub więcej dzielnic w ręku jednego władcy (spadek, układy itp.) każda zachowywała własne urzędy. Przy niektórych urzędach jako stałych urzędników powoływano ich zastępców: podkanclerzego, podskarbiego, podkomorzego, podczaszego, podstolego, podkoniuszego, podłowczego, podsędka. Wykształciła się też praktyka dożywotniości urzędów oraz powoływanie, zwłaszcza na urzędy wyższe, przedstawicieli możnych rodów danej dzielnicy. Urzędnicy stanowili elitę społ. i władzy; otrzymywali uposażenie z części pobieranych na rzecz władcy dochodów, najpierw w naturze, następnie, w miarę rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej, w wyznaczonym im udziale w cłach, mytach, a w Małopolsce XIV–XV w. w pensjach pieniężnych, które wypłacano z dochodów żup solnych w Wieliczce i Bochni. Urzędnicy sprawujący sądy pobierali część kar sądowych. Po zjednoczeniu państwa w XIV w. terytoria dawnych dzielnic utrzymały odrębność jako ziemie z własną hierarchią urzędniczą, zw. odtąd ziemską. Większe obszary, gdzie zachował się urząd wojewody, nazywano województwami. Niektóre województwa (gł. ruskie, mazow., do wyodrębnienia się woj. lubel. 1476 — sandomierskie, po 1569 inkorporowane podlaskie) składały się z kilku ziem, z których każda miała swoje urzędy ziemskie. Do uprawnień wojewody należało doprowadzanie pospolitego ruszenia województwa na miejsce zborne, ustalanie cenników na wyroby rzemieślnicze w miastach, uczestniczenie w sądach wyższych dla szlachty; w XIV–pocz. XV w. wojewodowie mieli ograniczone prawo azylu, chroniące szlachtę przed arbitralnością monarchy, sprawowali też sądownictwo zwierzchnie nad Żydami. W miarę upowszechnienia immunitetów ekon. i sądowych w XIII–XIV w. oraz rozwoju samorządu miast kasztelanowie tracili swoje uprawnienia, zamieniając się w dostojników ziemskich. W XV w. uformował się jednolity system urzędów ziemskich, oparty gł. na wzorcu stołecznej Małopolski, do której stopniowo dopasowywały się inne dzielnice. Przodowały urzędy wojewody i kasztelana, które dawały dostęp do rady król., późniejszego senatu. Do godności senatorskich zaliczano też na Kujawach, w Sieradzkiem i Łęczyckiem konarskich (koniuszych), przekształconych w XIV w. w kasztelanów konarskich (gdzie indziej urząd ten zanikł). Wysokim urzędnikiem lokalnym był podkomorzy, który sprawował sąd w sprawach o granice dóbr, był z urzędu opiekunem wdów i sierot szlachty, w Wielkopolsce zasiadał też w sądzie ziemskim, a za nim sędzia ziemski. Wraz z senatorskimi godności te określano często jako dygnitarskie (dignitates). W XIV w. nie istniała jeszcze hierarchia niższych urzędów ziemskich (officia), dają się jedynie ustalić wśród nich pewne równorzędne co do godności grupy; do jednej zaliczano chorążego, łowczego, skarbnika, do następnej stolnika, podstolego, cześnika i podczaszego, koniuszego, wojskiego, miecznika i podłowczego. Z czasem niektóre urzędy zanikały (podłowczego, podkoniuszego), inne odradzały się (skarbnika w XVI–XVII w.). Hierarchia urzędnicza zaczęła ustalać się w XVI w., a usankcjonowała ją konstytucja z 1611. Wcześniej ukształtowała się hierarchia wojewodów w zależności od rangi województw. Przodowały krak., wil. i pozn. Podobna kolejność była wśród kasztelanów, których dzielono ponadto na większych i mniejszych. Według tego porządku zasiadano w radzie król. (senacie) oraz zabierano głos, z tym, że kasztelan stołecznego Krakowa zasiadał wyżej od wojewody krakowskiego. Urzędy, bardzo cenione przez zamożniejszą szlachtę, miały głównie znaczenie prestiżowe. W nauce przyjmuje się, że tytuły urzędnicze zastępowały w dawnej Polsce nie istniejące tytuły rodowe hrabiego, barona, które uważano za sprzeczne z zasadą równości szlacheckiej. Mianowanie na urząd przez króla, określane jako władza rozdawnicza, było formą zjednywania stronników wśród magnatów i wpływowej szlachty. Określone funkcje zachowali chorąży oraz wojski. Ten ostatni w czasie pospolitego ruszenia pozostawał na miejscu, by czuwać nad bezpieczeństwem ziemi, przede wszystkim rodzin szlachty. Odrębne stanowiska zajmowali funkcjonujący w składzie sądu ziemskiego podsędek i pisarz. Byli oni — podobnie jak sędzia ziemski — mianowani przez króla spośród 4 kandydatów przedstawionych przez sejmik elekcyjny ziemski, gdzie urząd był nie obsadzony. Praktykę tę usankcjonowały przywileje nieszawskie (1454). Sąd ziemski objeżdżał ziemię, sądząc w miejscowościach, które były ośr. powiatów (okręgów) sądowych. Starostowie. Ponieważ urzędnicy ziemscy, dożywotni i nieusuwalni, stali się reprezentantami szlachty swojej ziemi, królowie — począwszy już od Wacława II czeskiego (1300–05) — powoływali jako swoich namiestników starostów. Starosta (capitaneus), zw. też ramieniem król. (brachium regale), był odwoływalny, nie musiał też być osiadły w danej ziemi; od przywileju koszyckiego (1374) zastrzeżono, że winien być Polakiem urodzonym w Królestwie, co miało znaczenie gdy król wywodził się z obcej dynastii. Starostowie wielkopol., ruski i podolski byli zw. generalnymi (podobny tytuł przysługiwał tylko staroście krak.). Starosta początkowo miał wszelkie uprawnienia władcze, z wyjątkiem prawa nadawania przywilejów. Mógł powoływać pospolite ruszenie i dowodzić nim, sprawował sądownictwo w sprawach karnych naruszających bezpieczeństwo publiczne (gdy chodziło o szlachtę osiadłą, tylko w zakresie 4 artykułów grodzkich), zarządzał dobrami król. — królewszczyznami, kontrolował władze miejskie, nieraz też je powoływał. W Małopolsce, gdzie stale przebywał król, urząd starosty powstał dopiero w 2. poł. XIV w. Tu król powoływał starostów grodowych (zw. też sądowymi) z jurysdykcją obejmującą 1–3 powiatów sądowych. W Małopolsce w XIV w. starostowie nie administrowali królewszczyznami, których zarząd należał do wielkorządcy W XV w. stopniowo upowszechniał się małopol. model urzędu starościńskiego (powoływanie nowych starostw grodowych oraz ograniczanie kompetencji starostw generalnych); utracili oni prawo powoływania pospolitego ruszenia, ograniczono ich rozległe początkowo kompetencje sądowe, wyjmowano spod ich zarządu kompleksy dóbr król. oddawanych w dzierżawę lub zastawianych. Dzierżawcę lub zastawnika takiego kompleksu określano mianem starosty niegrodowego, zw. tenutariuszem (od łac. tenuta ‘czynsz’), zwyczajowo też starostą. Tenutariusz sprawował władzę — także sądowniczą — nad ludnością wiejską dzierżonej królewszczyzny, wszakże z prawem odwołania do króla jako pana zwierzchniego, nie miał natomiast, w odróżnieniu od starosty grodowego, jurysdykcji nad pozostałą ludnością. Wiceurzędnicy. Urzędnicy nieraz wyręczali się w funkcjach mianowanymi przez siebie prywatnie i odwoływalnymi pomocnikami: podwojewodzim, wicepodkomorzym (komornikiem granicznym), wicesędzią, wicepodsędkiem, podpiskiem. Takich wiceurzędników zw. w XIV–XV w. żupcami, w Małopolsce — komornikami. Wobec opozycji szlachty zanikli u schyłku XV w., z wyjątkiem podwojewodziego, który utrzymał się jako sędzia żydowski, oraz komornika granicznego. Starosta wyręczał się podstarościm, w sprawowaniu sądów — sędzią grodzkim, w grodach powiatowych powoływał jako zastępców burgrabiów. Wicestarostę generalnego Wielkopolski, zw. od XVI w. surogatorem, zatwierdzał król, co umacniało jego pozycję wobec szlachty. Urzędnikami policyjnymi, powołanymi do ścigania przestępców, oraz ich osądzania, byli w XIV–XV w. justycjariusze (od łac. iustitia ‘sprawiedliwość, prawość’), zw. po polsku oprawcami. Szlachta od schyłku XIV w. żądała zniesienia tego urzędu, który ingerował w kompetencje sądownictwa dominialnego panów i często nadużywał swoich uprawnień. Justycjariuszy poddano władzy starostów, a następnie zanikli (ostatni na Mazowszu w XVI w.). Do ścigania przestępstw, w sprawie których prowadzono dochodzenie z urzędu, zaczęto powoływać specjalnych urzędników-instygatorów. Instygator koronny oskarżał w sprawach o szkodę dla skarbu, zdradę państwa oraz przy przestępstwach urzędniczych. Istnieli też instygatorzy przy sądach ziemskich i grodzkich, powoływani przez sędziów i od nich zależni. Urzędy centralne ukształtowały się w Królestwie Pol. na pocz. XVI w. Dzielono je na koronne, zw. czasem wielkimi (np. marszałek w. kor.), i nadworne. Podział miał znaczenie w zakresie hierarchii (koronne były wyższe), lecz nie oznaczał podziału funkcji. Po zawarciu unii lubelskiej (1569) w Rzeczypospolitej istniały równoległe urzędy centralne koronne i litewskie. Najwyższy był urząd marszałka dworu (znany od 1358), zw. później marszałkiem w. kor.; zarządzał on dworem, był mistrzem ceremonii, sprawował sądy karne i kierował policją bezpieczeństwa w miejscu pobytu króla oraz ustanawiał tam ceny na żywność. Jego zastępcą był marszałek nadworny; istnieli też kanclerz i podkanclerzy (od XVI w. jeden musiał być osobą świecką, drugi duchowną), którzy kierowali kancelariami: większą i mniejszą; mieli szerokie kompetencje w zakresie spraw zagr. i wewn., ale do stałego podziału ich między nimi nie doszło. Marszałek konfederacji tarnogrodzkiej Stanisław Ledóchowski. Źródło: Wikipedia Commons Kanclerz przewodniczył też w królewskim sądzie asesorskim, dokąd wpływały apelacje od sądów miejskich. Podskarbi koronny i jego zastępca podskarbi nadworny (urząd powstały na pocz. XV w.) zarządzali skarbem i w tym zakresie byli od XVI w. kontrolowani przez sejm. Podskarbi nadworny administrował też wydatkami króla i dworu. Marszałkowie, kanclerz i podkanclerzy oraz podskarbi koronny weszli w skład senatu, zw. ich ministrami. Nie weszli natomiast do senatu nacz. dowódca wojsk zaciężnych — hetman w. kor., i jego zastępca — hetman polny, gdyż urzędy te ukształtowały się ostatecznie w 1. poł. XVI w., kiedy skład senatu był już zamknięty. W praktyce z godnością hetmana, przynajmniej wielkiego, łączono urząd wojewody lub kasztelana, wprowadzając hetmana tą drogą do senatu. Hetman wielki sprawował jurysdykcję nad wojskowymi i ogłaszał przepisy sądowo-wojsk., tzw. artykuły hetmańskie. Utrzymywał też własnych rezydentów w Stambule, Bachczysaraju, Jassach i Bukareszcie, dzięki czemu miał istotny wpływ na politykę wschodnią państwa. Na pocz. XVI w. powstał urząd referendarzy (od 1507); było ich dwóch: duchowny i świecki; uczestniczyli z głosem doradczym w obradach senatu, sprawowali w imieniu króla, jako pana dominialnego, sądownictwo zwierzchnie w królewszczyznach. Na dworze królewskim byli nadal urzędnicy nadworni: stolnik, podstoli, cześnik, podczaszy, następnie kuchmistrz, krajczy, miecznik, woźniczy. W późniejszym czasie te urzędy nadworne zw. dygnitariatami. Osobny dwór miała królowa, nieraz też królewicze, gdzie kierownictwo sprawował ochmistrz dworu. Urzędnicy ziemscy również byli dożywotni, co dawało im znaczną samodzielność, gdyż usunięcie mogło nastąpić jedynie przez awans na wyższe lub równorzędne (za zgodą zainteresowanego) stanowisko. W XVI w. także urząd starosty wszedł do hierarchii urzędów ziemskich. Konstytucja 1611 ustaliła ich porządek starszeństwa, przyznając pierwsze miejsce podkomorzemu, za nim staroście grodowemu, następnie chorążemu, sędziemu ziemskiemu, stolnikowi, podczaszemu, podsędkowi, podstolemu, dopiero po nim cześnikowi, łowczemu, wojskiemu, pisarzowi sądowemu ziemskiemu, miecznikowi. Zasada niepołączalności (incompatibilitas) obowiązywała w stosunku do niektórych urzędów. Istniał zakaz łączenia urzędu starosty z godnością sędziego ziemskiego (1422), kasztelana i wojewody. Zakazywano dzierżenia dwóch (i więcej) starostw grodowych przez jedną osobę, czego zresztą często nie przestrzegano. Kumulacja urzędów naruszających tę zasadę bywała nieraz przedmiotem zatargów króla i dygnitarzy z posłami szlacheckimi. Urzędy w Wielkim Księstwie Litewskim. Związek z Litwą doprowadził do ustanowienia w Wielkim Księstwie Litew. osobnego systemu urzędów centralnych i lokalnych na wzór Korony z pewnymi odmianami. Proces rozpoczęty u schyłku XIV w. został zakończony w przededniu unii lubelskiej (1569). W każdym województwie prócz wojewody był tylko 1 kasztelan; na czele hierarchii ziemskiej Żmudzi stał nie wojewoda, lecz obieralny przez sejmik żmudzki, a następnie mianowany przez króla starosta, który wchodził w skład senatu. Hierarchia urzędników ziemskich w Wielkim Księstwie Litew. była inna w każdym powiecie. Powołane 1565 powiaty były nie tylko jednostkami podziału sądowego, ale też adm. i wojsk.; zachowano urzędy lokalne właściwe tylko Litwie, jak marszałków ziemskich, ciwunów, horodniczych, mostowniczych. Przykład litewski. naśladowano w XVII–XVIII w. w Koronie, tworząc w niektórych powiatach hierarchie urzędów powiatowych. W XVII–XVIII w., po utracie większej części Inflant, Smoleńszczyzny, części Ukrainy, zachowano tytuły urzędnicze tych województw i ziem, które miały odtąd jedynie charakter tytularny, z wyjątkiem tych, które umożliwiały wejście do senatu (wojewodowie i kasztelanowie parnawski, dorpacki, wendeński, smoleński, czernihowski, biskup smoleński). Sprzedaż urzędów i stopni oficerskich upowszechniła się w XVII w. Praktykował ją król oraz, za zgodą monarchy, ich dzierżyciele. Było to źródło dodatkowych dochodów władcy, mogące też stanowić sposób zaopatrzenia dla osoby sprzedającej wysłużony urząd (stopień oficerski). Własną organizację urzędniczą miały od XIII–XIV w. miasta na prawie niemieckim (magdeburskim, chełmińskim czy średzkim). Najstarszym urzędem doby lokacyjnej był dziedziczny wójt, lennik właściciela miasta, który zarządzał miastem i przewodniczył sądowi ławniczemu. W miarę rozwoju miast zamożne mieszczaństwo (patrycjat) wytworzyło reprezentację w postaci rady miejskiej z zarządcą miasta burmistrzem (lub burmistrzami) na czele. Z czasem do udziału w rządach miastem dopuszczono cechy rzemieślnicze i kramarzy. Miasta wykupywały dziedziczne wójtostwa i same mianowały czasowych wójtów sądowych. Urzędy miejskie były zróżnicowane, ponieważ każde miasto kształtowało je w zależności od układu sił społ. i wzorca, na jakim się oparło. Na obsadę urzędów miejskich, obieralnych lub obsadzanych przez kooptację, w miastach król. miał wpływ starosta, w prywatnych faktyczna decyzja należała nieraz bezpośrednio do pana miasta. Organizacja miast na prawie magdeburskim upowszechniła się w XVI–XVII w. w Wielkim Księstwie Litew., gdzie odróżniano pełny i ograniczony samorząd (wielkie i małe prawo magdeburskie). Ten drugi pozostawiał duży zakres władzy administracji państwowej. Urzędnik wiejski w postaci dziedzicznego sołtysa pojawił się w XIII w. we wsiach na prawie niemieckim. Sołtys był lennym urzędnikiem pana wsi. Jego samodzielność budziła niezadowolenie szlachty, która w XV–XVI w. doprowadziła do likwidacji dziedzicznych sołectw. Na miejsce sołtysów panowie powoływali zależnych od siebie odwoływalnych wójtów. W XVI–XVIII w. istniała — znana na przykładzie Małopolski — organizacja samorządowa wiejska. Jej organami były: zebranie gromadzkie oraz urząd wiejski, czyli wójt z przysiężnymi i często pisarz wiejski prowadzący wiejską księgę sądową. W latyfundiach magnackich i królewszczyznach istniały całe hierarchie urzędników dominialnych, tzw. oficjalistów, złożone gł. z drobnej szlachty. Na czele zarządu dóbr, zw. często zamkiem, stał zazwyczaj administrator (rządca), kluczem kierował ekonom, folwarkiem — włodarz. Nazwy tych dominialnych urzędów i ich kompetencje były zależne od woli panów, którzy wydawali instruktaże i ustawy obowiązujące w ich dobrach. Pan dzierżył najwyższą władzę w posiadłościach prywatnych, od decyzji jego nie było — od XVI w. — odwołania. W królewszczyznach władzę zwierzchnią sprawował monarcha. Reforma urzędów w dobie oświecenia polegała na utworzeniu centralnych urzędów kolegialnych dla poszczególnych gałęzi administracji. Współistniały one z utrzymującym się dawnym systemem urzędniczym. Marszałkowie, kanclerze, hetmani (ta godność była przejściowo zniesiona) itd. wchodzili w skład urzędów kolegialnych (nieraz jako ich przewodniczący), zachowując tradycyjne tytuły. Symbioza ta znalazła wyraz w ustroju władz nacz. w Konstytucji 3 maja 1791. Dawny system urzędów przetrwał aż do III rozbioru (1795), a tytuły urzędnicze, jako prestiżowe, były w użyciu i później. Tytuły wojewody i kasztelana zostały odnowione w Księstwie Warsz. (1807–13) jako przysługujące senatorom — członkom izby wyższej Sejmu Księstwa. Autor: Juliusz Bardach Źródło:

W dawnej Polsce urzędnik nadworny, zastępca stolnika nadzorującego podawanie potraw do stołu to ____; jego żona ____. Pracownik wymiaru sprawiedliwości to ____.W dawnej Polsce urzędnik królewski odpowiedzialny za podawanie trunków; późniejtytuł honorowy niższego urzędnika ziemskiego - ____

urzędy w dawnej Polsce – urzędy dworskie, i lokalne, ziemskie, miejskie i wiejskie w Polsce i W. Księstwie Litew. do 1795. Urzędy w państwie Piastów formowały się na dworze władcy, który był ośrodkiem i źródłem władzy. Stanowiący jego najbliższe otoczenie urzędnicy dworscy pełnili jednocześnie funkcje adm. i sądowe. Sądownictwo dopiero z czasem wyodrębniło się w osobną gałąź władzy. Wyższych urzędników XI–XIII w. zwano komesami (komes); pol. odpowiednikiem komesa był żupan (żpan, pan), także czestnik, stołecznik. Z czasem tytuły te zaczęły określać nie urząd, ale wysoką pozycję społeczną. Najwyższym urzędnikiem występującym już w XI w. był komes nadworny (łac. comes palatinus), zastępujący monarchę, w sprawowaniu sądów i dowodzeniu wojskiem, dlatego przyjął słow. nazwę wojewody. Urzędnikami dworskimi byli: cześnik, koniuszy, sędzia dworski, stolnik, miecznik, łowczy (1), także komornicy, czyli dworzanie (od komora — dwór książęcy). Ich nazwy wskazywały na zakres sprawowanych funkcji. Od pocz. XII w. źródła notują urząd kanclerza (1) — kierownika kancelarii, którego pozycja rosła w miarę upowszechniania dokumentu w działalności państwa. W średniowieczu kanclerzem bywał zwykle duchowny. Wysokie stanowisko zajmował skarbnik zawiadujący skarbcem, gdzie przechowywano pieniądze na bieżące potrzeby dworu, klejnoty, także dokumenty; pieniądze były pod opieką mincerza — zarządcy mennicy, do którego rąk wpływały także dochody pieniężne. W dobie rozbicia dzielnicowego (XII–XIII w.) na Śląsku najważniejszym urzędnikiem był komornik wielki, zarządzający dworem książęcym; tamże powstał urząd marszałka — z dawnego koniuszego, który konkurował z komornikiem wielkim. Obok urzędów dworskich powstały też urzędy lokalne. W XI w. monarcha powoływał namiestników do zarządu prowincji. Ukształtował się też podział państwa na okręgi grodowe. Na czele okręgu stał komes grodowy, zw. kasztelanem (comes castellanus), który sprawował administrację polit. i gosp. oraz sąd w swoim okręgu — kasztelanii, posługując się podległymi mu urzędnikami: chorążym, wojskim, sędzią grodowym, włodarzem. W XIII w. urzędy dworskie ustabilizowały się na tyle, że przy łączeniu 2 lub więcej dzielnic w ręku jednego władcy (spadek, układy itp.) każda zachowywała własne urzędy. Przy niektórych urzędach jako stałych urzędników powoływano ich zastępców: podkanclerzego, podskarbiego, podkomorzego, podczaszego, podstolego, podkoniuszego, podłowczego, podsędka. Wykształciła się też praktyka dożywotności urzędów oraz powoływanie, zwł. na urzędy wyższe, przedstawicieli możnych rodów danej dzielnicy. Urzędnicy stanowili elitę społ. i władzy; otrzymywali uposażenie z części pobieranych na rzecz władcy dochodów, najpierw w naturze, następnie, w miarę rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej, w wyznaczonym im udziale w cłach, mytach, a w Małopolsce XIV–XV w. — w pensjach pieniężnych, które wypłacano z dochodów żup solnych w Wieliczce i Bochni. Urzędnicy sprawujący sądy pobierali część kar sądowych. Po zjednoczeniu państwa w XIV w. terytoria dawnych dzielnic utrzymały odrębność jako ziemie z własną hierarchią urzędniczą, odtąd zw. ziemską. Większe obszary, gdzie zachował się urząd wojewody, nazywano województwami. Niektóre województwa (gł. rus., mazowieckie, do wyodrębnienia się woj. lubelskiego 1476 — sandomierskie, po 1569 inkorporowane podlaskie) składały się z kilku ziem, z których każda miała swoje urzędy ziemskie. Do uprawnień wojewody należało doprowadzanie pospolitego ruszenia województwa na miejsce zborne, ustalanie cenników na wyroby rzem. w miastach, uczestniczenie w sądach wyższych dla szlachty; XIV–pocz. XV w. wojewodowie mieli ograniczone prawo azylu, chroniące szlachtę przed arbitralnością monarchy, sprawowali też sądownictwo zwierzchnie nad Żydami. W miarę upowszechnienia immunitetów ekon. i sądowych XIII–XIV w. oraz rozwoju samorządu miast kasztelanowie tracili swoje uprawnienia, zamieniając się w dostojników ziemskich. W XV w. uformował się jednolity system urzędów ziemskich, oparty gł. na wzorcu stołecznej Małopolski, do której stopniowo dopasowywały się inne dzielnice. Przodowały urzędy wojewody i kasztelana, które dawały dostęp do rady król., poźniejszego senatu. Do godności senatorskich zaliczano też na Kujawach, w Sieradzkiem i Łęczyckiem konarskich (koniuszych), przekształconych w XIV w. w kasztelanów konarskich (gdzie indziej urząd ten zanikł). Wysokim urzędnikiem lokalnym był podkomorzy, który sprawował sąd w sprawach o granice dóbr, był z urzędu opiekunem wdów i sierot szlachty, w Wielkopolsce zasiadał też w sądzie ziemskim, a za nim sędzia ziemski. Wraz z senatorskimi godności te określano często jako dygnitarskie (dignitates). W XIV w. nie istniała jeszcze hierarchia niższych urzędów ziemskich (officia), dają się jedynie ustalić wśród nich pewne równorzędne co do godności grupy; do jednej zaliczano chorążego, łowczego, skarbnika, do następnej stolnika, podstolego, cześnika i podczaszego, koniuszego, wojskiego, miecznika i podłowczego. Z czasem niektóre urzędy zanikały (podłowczego, podkoniuszego), inne odradzały się (skarbnika XVI–XVII w.). Hierarchia urzędnicza zaczęła ustalać się w XVI w., a usankcjonowała ją konstytucja z 1611. Wcześniej ukształtowała się hierarchia wojewodów w zależności od rangi województw; przodowały krak., wileńskie i poznańskie. Podobna kolejność była wśród kasztelanów, których dzielono ponadto na większych i mniejszych. Według tego porządku zasiadano w radzie król. (senacie) oraz zabierano głos, z tym że kasztelan stołecznego Krakowa zasiadał wyżej od wojewody krakowskiego. Urzędy, b. cenione przez zamożniejszą szlachtę, miały gł. znaczenie prestiżowe. W nauce przyjmuje się, że tytuły urzędnicze zastępowały w dawnej Polsce nie istniejące tytuły rodowe hrabiego, barona, które uważano za sprzeczne z zasadą równości szlacheckiej. Mianowanie na urząd przez króla, określane jako władza rozdawnicza, było formą zjednywania stronników wśród magnatów i wpływowej szlachty. Określone funkcje zachowali chorąży oraz wojski; ten ostatni w czasie pospolitego ruszenia pozostawał na miejscu, by czuwać nad bezpieczeństwem ziemi, przede wszystkim rodzin szlachty. Odrębne stanowiska zajmowali funkcjonujący w składzie sądu ziemskiego podsędek i pisarz. Byli oni — podobnie jak sędzia ziemski — mianowani przez króla spośród 4 kandydatów przedstawionych przez sejmik elekcyjny ziemski, gdzie urząd był nie obsadzony; praktykę tę usankcjonowały przywileje nieszawskie (1454). Sąd ziemski (sądownictwo — Sądownictwo w Polsce) objeżdżał ziemię, sądząc w miejscowościach, które były ośrodkami powiatów (okręgów) sądowych. Starostowie. Ponieważ urzędnicy ziemscy, dożywotni i nieusuwalni, stali się reprezentantami szlachty swojej ziemi, królowie — począwszy już od Wacława II czes. (1300–05) — powoływali jako swoich namiestników starostów. Starosta (capitaneus), zw. też ramieniem król. (brachium regale), był odwoływalny, nie musiał też być osiadły w danej ziemi; od przywileju koszyckiego (1374) zastrzeżono, że winien być Polakiem urodzonym w Królestwie, co miało znaczenie, gdy król wywodził się z obcej dynastii. Starostowie wielkopol., rus. i podolski byli zw. generalnymi (podobny tytuł przysługiwał tylko staroście krak.; generał ziem podolskich, generał ruski, generał wielkopolski). Starosta początkowo miał wszelkie uprawnienia władcze, z wyjątkiem prawa nadawania przywilejów; mógł powoływać pospolite ruszenie i dowodzić nim, sprawował sądownictwo w sprawach karnych naruszających bezpieczeństwo publ. (gdy chodziło o szlachtę osiadłą, tylko w zakresie 4 artykułów grodzkich), zarządzał dobrami król. — królewszczyznami, kontrolował władze miejskie, nieraz też je powoływał. W Małopolsce, gdzie stale przebywał król, urząd starosty powstał dopiero w 2. poł. XIV w. Tu król powoływał starostów grodowych (zw. też sądowymi) z jurysdykcją obejmującą 1–3 powiatów sądowych. W XIV w. w Małopolsce starostowie nie administrowali królewszczyznami, których zarząd należał do wielkorządcy W XV w. stopniowo upowszechniał się małopol. model urzędu starościńskiego (powoływanie nowych starostw grodowych oraz ograniczanie kompetencji starostw generalnych); utracili oni prawo powoływania pospolitego ruszenia, ograniczono ich rozległe początkowo kompetencje sądowe, wyjmowano spod ich zarządu kompleksy dóbr król. oddawanych w dzierżawę lub zastawianych. Dzierżawcę lub zastawnika takiego kompleksu określano mianem starosty niegrodowego, zw. tenutariuszem [łac. tenuta ‘czynsz’], zwyczajowo też starostą. Tenutariusz sprawował władzę — także sądowniczą — nad ludnością wiejską dzierżonej królewszczyzny, z prawem odwołania do króla jako pana zwierzchniego, nie miał natomiast, w odróżnieniu od starosty grodowego, jurysdykcji nad pozostałą ludnością. Wiceurzędnicy. Urzędnicy niekiedy wyręczali się w funkcjach mianowanymi przez siebie prywatnie i odwoływalnymi pomocnikami: podwojewodzim, wicepodkomorzym (komornikiem granicznym), wicesędzią, wicepodsędkiem, podpiskiem. W XIV–XV w. takich wiceurzędników zw. w żupcami, w Małopolsce — komornikami. Z powodu opozycji szlachty zanikli u schyłku XV w., z wyjątkiem podwojewodziego (który utrzymał się jako sędzia żyd.), oraz komornika granicznego. Starosta wyręczał się podstarościm, w sprawowaniu sądów — sędzią grodzkim, w grodach powiat. powoływał jako zastępców burgrabiów. Wicestarostę generalnego Wielkopolski, zw. od XVI w. surogatorem, zatwierdzał król, co umacniało jego pozycję wobec szlachty. Urzędnikami policyjnymi, powołanymi do ścigania przestępców oraz ich osądzania, byli XIV–XV w. justycjariusze [łac. iustitia ‘sprawiedliwość’, ‘prawość’], po polsku zw. oprawcami. Szlachta od schyłku XIV w. żądała zniesienia tego urzędu, który ingerował w kompetencje sądownictwa dominialnego panów i często nadużywał swoich uprawnień; justycjariuszy poddano władzy starostów, a następnie urząd zanikł (ostatni na Mazowszu w XVI w.). Do ścigania przestępstw, w sprawie których prowadzono dochodzenie z urzędu, zaczęto powoływać specjalnych urzędników-instygatorów. Instygator koronny oskarżał w sprawach o szkodę dla skarbu, zdradę państwa oraz przy przestępstwach urzędniczych. Istnieli też instygatorzy przy sądach ziemskich i grodzkich, powoływani przez sędziów i od nich zależni. Urzędy centralne w Królestwie ukształtowały się na pocz. XVI w. Dzielono je na koronne, zw. czasem wielkimi (np. marszałek wielki koronny), i nadworne. Podział miał znaczenie w zakresie hierarchii (koronne były wyższe), lecz nie oznaczał podziału funkcji. Po zawarciu unii lubelskiej (1569) w Rzeczypospolitej istniały równol. urzędy centr. — koronne i litewskie. Najwyższy był urząd marszałka dworu (znany od 1358), zw. później marszałkiem wielkim koronnym; zarządzał on dworem, był mistrzem ceremonii, sprawował sądy karne i kierował policją bezpieczeństwa w miejscu pobytu króla oraz ustanawiał tam ceny na żywność. Jego zastępcą był marszałek nadworny; istnieli też kanclerz i podkanclerzy (od XVI w. jeden musiał być osobą świecką, drugi duchowną), którzy kierowali kancelariami: większą i mniejszą; mieli szerokie kompetencje w zakresie spraw zagranicznych i wewn., ale do ich stałego podziału między nimi nie doszło. Kanclerz przewodniczył też w król. sądzie asesorskim, dokąd wpływały apelacje od sądów miejskich. Podskarbi koronny i jego zastępca podskarbi nadworny (urząd powstały na pocz. XV w.) zarządzali skarbem i w tym zakresie byli od XVI w. kontrolowani przez sejm. Podskarbi nadworny administrował też wydatkami króla i dworu. Marszałkowie, kanclerz i podkanclerzy oraz podskarbi koronny weszli w skład senatu (byli zw. ministrami); nie weszli natomiast do senatu nacz. dowódca wojsk zaciężnych — hetman wielki koronny, i jego zastępca — hetman polny, gdyż urzędy te ukształtowały się ostatecznie w 1. poł. XVI w., gdy skład senatu był już zamknięty. W praktyce z godnością hetmana, przynajmniej wielkiego, łączono urząd wojewody lub kasztelana, wprowadzając hetmana tą drogą do senatu. Hetman wielki sprawował jurysdykcję nad wojskowymi i ogłaszał przepisy sądowo-wojsk., tzw. artykuły hetmańskie. Utrzymywał też własnych rezydentów w Stambule, Bachczysaraju, Jassach i Bukareszcie, dzięki czemu miał istotny wpływ na politykę wsch. państwa. Na pocz. XVI w. powstał urząd referendarza (od 1507); było ich 2: duchowny i świecki; uczestniczyli z głosem doradczym w obradach senatu, sprawowali w imieniu króla, jako pana dominialnego, sądownictwo zwierzchnie w królewszczyznach. Na dworze król. byli nadal urzędnicy nadworni: stolnik, podstoli, cześnik, podczaszy, następnie kuchmistrz, krajczy, miecznik, woźniczy. W późniejszym czasie te urzędy nadworne zwano dygnitariatami. Osobny dwór miała królowa, nieraz też królewicze, gdzie kierownictwo sprawował ochmistrz dworu. Urzędnicy ziemscy również byli dożywotni, co dawało im znaczną samodzielność, gdyż usunięcie mogło nastąpić jedynie przez awans na wyższe lub równorzędne (za zgodą zainteresowanego) stanowisko. W XVI w. także urząd starosty wszedł do hierarchii urzędów ziemskich. Konstytucja 1611 ustaliła ich porządek starszeństwa, przyznając pierwsze miejsce podkomorzemu, za nim staroście grodowemu, następnie chorążemu, sędziemu ziemskiemu, stolnikowi, podczaszemu, podsędkowi, podstolemu, dopiero po nim cześnikowi, łowczemu, wojskiemu, pisarzowi sądowemu ziemskiemu, miecznikowi. Zasada niepołączalności (incompatibilitas) obowiązywała w stosunku do niektórych urzędów. Istniał zakaz łączenia urzędu starosty z godnością sędziego ziemskiego (1422), kasztelana i wojewody. Zakazywano dzierżenia dwóch (i więcej) starostw grodowych przez jedną osobę, czego zresztą często nie przestrzegano. Kumulacja urzędów naruszających tę zasadę bywała przedmiotem zatargów króla i dygnitarzy z posłami szlacheckimi. Urzędy w Wielkim Księstwie Litewskim. Związek z Litwą doprowadził do ustanowienia w W. Księstwie Litew. osobnego systemu urzędów centr. i lokalnych na wzór Korony z pewnymi odmianami. Proces rozpoczęty u schyłku XIV w. został zakończony w przededniu unii lubelskiej (1569). W każdym województwie prócz wojewody był tylko 1 kasztelan; na czele hierarchii ziemskiej Żmudzi stał nie wojewoda, lecz obieralny przez sejmik żmudzki, a następnie mianowany przez króla starosta, który wchodził w skład senatu. Hierarchia urzędników ziemskich w W. Księstwie Litew. była inna w każdym powiecie. Powołane 1565 powiaty były nie tylko jednostkami podziału sądowego, ale też adm. i wojsk.; zachowano urzędy lokalne właściwe tylko Litwie, jak: marszałków ziemskich, ciwunów, horodniczych, mostowniczych. Przykład litew. naśladowano XVII–XVIII w. w Koronie, tworząc w niektórych powiatach hierarchie urzędów powiatowych. W XVII–XVIII w., po utracie większej części Inflant, Smoleńszczyzny, części Ukrainy, zachowano tytuły urzędnicze tych województw i ziem. Miały one odtąd jedynie charakter tytularny, z wyjątkiem tych, które umożliwiały wejście do senatu (wojewodowie i kasztelanowie: parnawski, dorpacki, wendeński, smoleński, czernihowski, biskup smoleński). Sprzedaż urzędów i stopni oficerskich upowszechniła się w XVII w. Praktykował ją król oraz, za zgodą monarchy, ich dzierżyciele. Było to źródło dodatkowych dochodów władcy, mogące też stanowić sposób zaopatrzenia dla osoby sprzedającej wysłużony urząd (stopień oficerski). Własną organizację urzędniczą miały XIII–XIV w. miasta na prawie niemieckim (magdeburskim, chełmińskim czy średzkim). Najstarszym urzędem doby lokacyjnej był dziedziczny wójt, lennik właściciela miasta, który zarządzał miastem i przewodniczył sądowi ławniczemu (ława sądowa). W miarę rozwoju miast zamożne mieszczaństwo (patrycjat) wytworzyło reprezentację w postaci rady miejskiej z zarządcą miasta burmistrzem (lub burmistrzami) na czele. Z czasem do udziału w rządach miastem dopuszczono cechy rzem. i kramarzy. Miasta wykupywały dziedziczne wójtostwa i same mianowały czasowych wójtów sądowych. Urzędy miejskie były zróżnicowane, ponieważ każde miasto kształtowało je w zależności od układu sił społ. i wzorca, na jakim się oparło. Na obsadę urzędów miejskich, obieralnych lub obsadzanych przez kooptację, w miastach król. miał wpływ starosta, w pryw. faktyczna decyzja należała czasem bezpośrednio do pana miasta. Organizacja miast na prawie magdeburskim upowszechniła się XVI–XVII w. w W. Księstwie Litew., gdzie odróżniano pełny i ograniczony samorząd (wielkie i małe prawo magdeburskie). Ten drugi pozostawiał duży zakres władzy administracji państwowej. Urzędnik wiejski jako dziedziczny sołtys pojawił się w XIII w. we wsiach na prawie niemieckim. Sołtys był lennym urzędnikiem pana wsi. Jego samodzielność budziła niezadowolenie szlachty, która XV–XVI w. doprowadziła do likwidacji dziedzicznych sołectw. Na miejsce sołtysów panowie powoływali zależnych od siebie odwoływalnych wójtów. W XVI–XVIII w. istniała — znana na przykładzie Małopolski — organizacja samorządowa wiejska. Jej organami były: zebranie gromadzkie oraz urząd wiejski, czyli wójt z przysiężnymi i często pisarz wiejski prowadzący wiejską księgę sądową. W latyfundiach magnackich i królewszczyznach istniały całe hierarchie urzędników dominialnych, tzw. oficjalistów, złożone gł. z drobnej szlachty. Na czele zarządu dóbr, zw. często zamkiem, stał zazwyczaj administrator (rządca), kluczem kierował ekonom, folwarkiem — włodarz. Nazwy tych dominialnych urzędów i ich kompetencje były zależne od woli panów, którzy wydawali instruktarze i ustawy obowiązujące w ich dobrach. Pan dzierżył najwyższą władzę w posiadłościach pryw., od decyzji jego nie było — od XVI w. — odwołania. W królewszczyznach władzę zwierzchnią sprawował monarcha. Reforma urzędów w dobie oświecenia polegała na utworzeniu centr. urzędów kolegialnych dla poszczególnych gałęzi administracji. Współistniały one z utrzymującym się dawnym systemem urzędniczym. Marszałkowie, kanclerze, hetmani (ta godność była przejściowo zniesiona) itd. wchodzili w skład urzędów kolegialnych (nieraz jako ich przewodn.), zachowując tradycyjne tytuły. Symbioza ta znalazła wyraz w ustroju władz nacz. w Konstytucji 3 maja 1791. Dawny system urzędów przetrwał aż do III rozbioru (1795), a tytuły urzędnicze, jako prestiżowe, były w użyciu i później. Tytuły wojewody i kasztelana zostały odnowione w Księstwie Warsz. (1807–13) jako przysługujące senatorom — członkom izby wyższej Sejmu. Historia państwa i prawa Polski, red. J. Bardach, t. 1–2 1966, t. 3 1981 Warszawa; Urzędnicy zarządu lokalnego w późnośredniowiecznej Wielkopolsce, Poznań 1970; A. Bogucki Komes w polskich źródłach średniowiecznych, Warszawa–Poznań 1972; J. Michalski Osiemnastowieczne realia „Pana Tadeusza” w: Dzieło literackie jako źródło historyczne, Wrocław 1978; A. Gąsiorowski Starostowie wielkopolskich miast królewskich w dobie jagiellońskiej, Warszawa 1981; Z. Góralski Urzędy i godności w dawnej Polsce Warszawa 1983; A. Szymczakowa Urzędnicy łęczyccy i sieradzcy do połowy XV wieku, Łódź 1984; Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII–XVIII wieku, red. A. Gąsiorowski, t. 1–6, 8–11, Wrocław 1985–95; Urzędnicy województwa podolskiego XV–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Przyboś, Kraków 1994. Juliusz Bardach Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN. ^{Podcast z audycji OFF Czarek. Cezary Łasiczka. Gośćmi audycji byli: Kacper Pobłocki. Dostępna transkrypcja. Temat: Szeptana historia Polski. Jak "handlowano" ludźmi w dawnej Polsce (powtórka)} Poniżej znaj­duje się li­sta wszys­tkich zna­lezio­nych ha­seł krzy­żów­ko­wych pa­su­ją­cych do szu­ka­nego przez Cie­bie opisu. szlachecki sąd w dawnej Polsce właściwy szlachcie osiadłej, urzędujący pod przewodnictwem podkomorzego lub jego zastępcy, właściwy w sprawach o granice nieruchomości (na 14 lit.) Zobacz też inne ha­sła do krzy­żó­wek po­do­bne kon­teks­to­wo do szu­ka­ne­go przez Cie­bie opisu: "SZLACHECKI SĄD W DAWNEJ POLSCE WŁAŚCIWY SZLACHCIE OSIADŁEJ, URZĘDUJĄCY POD PRZEWODNICTWEM PODKOMORZEGO LUB JEGO ZASTĘPCY, WŁAŚCIWY W SPRAWACH O GRANICE NIERUCHOMOŚCI". Zna­leź­liśmy ich w su­mie: POWSTRZYMANIE, RUCH POSUWISTO-ZWROTNY, KORNET, ŁAŃCUCH, GIDRAN, ŻAGIEW, WYPOWIEDŹ PROBLEMATYCZNA, SĄD GARNIZONOWY, JĘZYK, DANSKER, DESPOTYZM, DROBIAZG, MROK, RĘKA MAŁPIA, TRANSFER BUDŻETOWY, ŻUŻEL, SKWAPLIWOŚĆ, PODGRZYBEK ZŁOTOPORY, ISKRA ELEKTRYCZNA, KONSULTANT, PUCHAR, KARTAUNA, PAWŁOWICE, SEJSZE, ZATOKA WIEŃCOWA, SILNIK SPALINOWY, WELON, KLIKER, GWAŁT, ZJAWISKO THOMSONA, NERW ODWODZĄCY, PODKŁADKA, OBSZAR WIEJSKI, JARZYNA, ŁĄCZNIK ZESPOŁOWY, MANSZETA, CZUANDONGOCELUR, GRAF EULEROWSKI, KRĘG LĘDŹWIOWY, HRABINI, MAŚLNICZKA, WULKAN CZYNNY, WAHADŁO, TALERZ, SĄD OSTATECZNY, RZEMIEŚLNICTWO, TEMAT, ZAKOP, ULOTKA, BLASTODERMA, KROSOWNICA WIZYJNA, DOZYMETR, STACJA POMP, PŁATNOŚĆ ZBLIŻENIOWA, EGZOCENTRYZM, REJESTRANT, PROTEKCJONIZM, STOŁP, BEŁT, POPRAWKA, DROGA KONIECZNA, KRZYŻANOWICE, MNICH, POWŁOCZKA, ŁONO, ADVOCATUS DIABOLI, DOLMAN, PIERWSZEŃSTWO, POLIGAMIA, ŻABA SZTYLETOWATA, PAPROTNICA GÓRSKA, ATREZJA JELITA GRUBEGO, LIGA, KRET, BARLINEK, ŁÓDŹ PODWODNA, FETYSZYZM, KIT, SFIGMOMANOMETR, KICZ, WARIOMETR, PIETROWICE WIELKIE, PĘDNIK OKRĘTOWY, CENTRUM, DYNAMIZM, WZGLĄD, ÓSMY, USTAWKA, MEDYCYNA REGENERACYJNA, GRYLAŻ, LAND ROVER, WĘZEŁ MAŁŻEŃSKI, AZJATA, ASKEPTOZAUR, SKUPISKO, PASYWIZM, TEKTONIKA, OPONA, GWIZDEK, DEKORTYKACJA, PŁOMYCZEK, EDYKUŁ, SMREKUN, KWIATUSZEK, POŁUDNICE, GILOTYNA, KLASZTOR, LUZINO, DIAGNOSTYKA, KOMANDYTARIUM, WULKAN BŁOTNY, PEPICZKA, PŁYTA OCEANICZNA, INA, MIESZEK, MINÓG RZECZNY, KARLIK ŚREDNI, SKANER, NABRZEŻE, CIĘŻKIE DZIAŁA, OCULUS, SOCZEWKA, MCHY LIŚCIASTE, MIRSK, NERKÓWKA, BRODAWKA STÓP, ROŚLINA NAZIEMNOPĄCZKOWA, CEREMONIALNOŚĆ, BODZIEC, PODKOWIEC DUŻY, KORKOWE, REGLAN, KOLOKACJA, NADBUDÓWKA, BERGMAN, POTENCJAŁ, MORENA POWIERZCHNIOWA, WYŚWIETLACZ CIEKŁOKRYSTALICZNY, METYZACJA, PODPINKA, NABIERKA, DYNAMIKA, ŁAŃCUCH, ETEZJA, KONDYCJA, MARKER NOWOTWOROWY, SZCZEKUSZKA MALUTKA, TIOSÓL, GRZYB SIARKOWY, ARABICA, SZKOCKOŚĆ, DYFERENCJA, EMIRAT, NAWALANKA, JĘZYK PERSKI, LANGUSTA, SZPRYCA, GENETYKA KLINICZNA, IRYGATOR, KANAŁ BURZOWY, WYKSZTAŁCENIE PODSTAWOWE, CARGO, KOSZT DZIAŁALNOŚCI INWESTYCYJNEJ, TĘPOZĘBNE, WILCZE STADO, BŁĄD SYSTEMATYCZNY, BOMBARDA, HAITAŃSKI, URZĄDZENIE RADIOWE, RÓW PRZECIWPANCERNY, PROPINACJA, WARTOŚĆ, UHLA, WATOLINA, BISKUPICE PODGÓRNE, OSINA, NOSICIEL, NEKROMANTA, CHOROBA WRZODOWA, KOŁNIERZ, PRZEDSZKOLE INTEGRACYJNE, RETRAKCJA, KRUSZYN KRAJEŃSKI, POWIEŚĆ Z KLUCZEM, SALAMI, UNIA PERSONALNA, SZYMBARK, MIMOZA, RÓŻOWIEC BIAŁY, ALPAKA, PIEŚŃ, PRZEWÓD, ŚLIZGAWICA, CEMBROWANIE, PODATEK BASENOWY, PERCHA, BIURO TECHNICZNE, KATAR SIENNY, OKLUZJA, WŁÓKNO, TĘTNICA PODOBOJCZYKOWA, KRZYŻÓWKA, ŁAWA, CIAPATY, CUKIER, MEDYCYNA SPORTOWA, OKRAJKA, SYSTEMATYKA, PRZEPITKA, WĘZEŁ ŻEGLARSKI, NADRUK, AKROPOL, SZKODNIK, REFLEKS, KINKIET, CYPRZYN, DOCHÓD ROZPORZĄDZALNY, DETAL, NASTROSZEK KĘDZIERZAWY, KARL, SERENADA, KOTLET SCHABOWY, MALATURA, FAŁSZYZM, HALOGENEK ALKILOWY, ELIMINACJA, HAZUKA, BESTIARIUSZ, FALANGA, SZYDŁOSZ WŁOSISTY, REJESTR, RYLEC, ESTRAGON, GRA KOMPUTEROWA, WIELKOŚĆ SKALARNA, KAPUSTA KWASZONA, KONTAKCIK, PROTEZA DENTYSTYCZNA, BARWNOŚĆ, AUDIOBUS, PACHNOTKA ZWYCZAJNA, DRAPACZ, OKRZYK, AWARIA, NUMIZMATYKA, ARENA, ROKIET SAUTERA, WĄTROBOWIEC, SITEK, DEFERENT, ZWIĄZEK BOJOWNIKÓW O WOLNOŚĆ I DEMOKRACJĘ, KORSARZ, SKŁADAK, ZNAK, WZÓR, DRIAKIEW, MARMURKOWANIE, LUWERS, PUNKT GRANICZNY, TRZYMADŁO, FAMA, LAMPA ŁUKOWA, DWUIPÓŁKROTNOŚĆ, CZERWOŃCZYK FIOLETEK, NIEBOROWO, POWSTANIEC ŚLĄSKI, LB, PEDOFILIA, REPUTACJA, SŁODYCZ, AFERA, PROJEKT, ASFALT, DACH POGRĄŻONY, TYPOLOGIZACJA, FANTAZJA, PIES DO TOWARZYSTWA, WYKLUCZENIE SPOŁECZNE, ŚRODEK MASY, ROZŁOGI, RYBA UKWIAŁOWA, BEFKA, SERENADA, SZTAFAŻ, MONOLOG WEWNĘTRZNY, HEL, BRAK, WINA KWALIFIKOWANA, PRÓBKA, DYWDYK, INSTRUMENT FINANSOWY, PIANISTYKA, KASETKA, DRABINKA, TOR, UKAZ, SĄD HONOROWY, RETORSJA, PRZENOSICIEL, GARDEROBA. Ze względu na bar­dzo du­żą ilość róż­nych pa­su­ją­cych ha­seł z na­sze­go sło­wni­ka: - ogra­ni­czy­liśmy ich wy­świe­tla­nie do pier­wszych 300! nie pasuje? Szukaj po haśle Poniżej wpisz odga­dnię­te już li­te­ry - w miej­sce bra­ku­ją­cych li­ter, wpisz myśl­nik lub pod­kreśl­nik (czyli - lub _ ). Po wci­śnię­ciu przy­ci­sku "SZUKAJ HASŁA" wy­świe­tli­my wszys­tkie sło­wa, wy­ra­zy, wy­ra­że­nia i ha­sła pa­su­ją­ce do po­da­nych przez Cie­bie li­ter. Im wię­cej li­ter po­dasz, tym do­kła­dniej­sze bę­dzie wy­szu­ki­wa­nie. Je­że­li w dłu­gim wy­ra­zie po­dasz ma­łą ilość od­ga­dnię­tych li­ter, mo­żesz otrzy­mać ogro­mnie du­żą ilość pa­su­ją­cych wy­ni­ków! się nie zgadza? Szukaj dalej Poniżej wpisz opis po­da­ny w krzy­żów­ce dla ha­sła, któ­re­go nie mo­żesz od­gad­nąć. Po wci­śnię­ciu przy­ci­sku "SZUKAJ HASŁA" wy­świe­tli­my wszys­tkie sło­wa, wy­ra­zy, wy­ra­że­nia i ha­sła pa­su­ją­ce do po­da­nego przez Cie­bie opi­su. Postaraj się przepisać opis dokładnie tak jak w krzyżówce! Hasło do krzyżówek - podsumowanie Najlepiej pasującym hasłem do krzyżówki dla opisu: szlachecki sąd w dawnej Polsce właściwy szlachcie osiadłej, urzędujący pod przewodnictwem podkomorzego lub jego zastępcy, właściwy w sprawach o granice nieruchomości, jest: Hasło krzyżówkowe do opisu: SZLACHECKI SĄD W DAWNEJ POLSCE WŁAŚCIWY SZLACHCIE OSIADŁEJ, URZĘDUJĄCY POD PRZEWODNICTWEM PODKOMORZEGO LUB JEGO ZASTĘPCY, WŁAŚCIWY W SPRAWACH O GRANICE NIERUCHOMOŚCI to: HasłoOpis hasła w krzyżówce SĄD PODKOMORSKI, szlachecki sąd w dawnej Polsce właściwy szlachcie osiadłej, urzędujący pod przewodnictwem podkomorzego lub jego zastępcy, właściwy w sprawach o granice nieruchomości (na 14 lit.) Definicje krzyżówkowe SĄD PODKOMORSKI szlachecki sąd w dawnej Polsce właściwy szlachcie osiadłej, urzędujący pod przewodnictwem podkomorzego lub jego zastępcy, właściwy w sprawach o granice nieruchomości (na 14 lit.). Oprócz SZLACHECKI SĄD W DAWNEJ POLSCE WŁAŚCIWY SZLACHCIE OSIADŁEJ, URZĘDUJĄCY POD PRZEWODNICTWEM PODKOMORZEGO LUB JEGO ZASTĘPCY, WŁAŚCIWY W SPRAWACH O GRANICE NIERUCHOMOŚCI inni sprawdzali również: tkanina z surowego jedwabiu naturalnego mająca niejednolitą powierzchnię ze zgrubieniami i supełkami , przenośnie: miesce, w którym ktoś mieszka , ugotowane na twardo , termin o dwojakim znaczeniu, odnoszącym się do przestrzeni istotnej dla pojedynczego człowieka (jednostki) bądź zbiorowości (narodu), wyznaczone zwłaszcza miejscem urodzenia tych osób, ich zamieszkiwaniem przez istotną część życia, czy miejscem pochodzenia ich przodków bądź rodziny , miasto z sonetu Mickiewicza , skrótowe określenie duraluminium , PASSIFLORA , pojazd samochodowy przeznaczony konstrukcyjnie wyłącznie do ciągnięcia przyczepy , koszt związany z podstawową działalnością danego przedsiębiorstwa , astronom, matematyk, ekonomista i lekarz (1473-1543), twórca heliocentrycznej teorii budowy świata , włókno; tkanka miękiszowa w łodygach roślin i drzew , ktoś bardzo brzydki, wzbudzający odrazę ♣ W Prusach Królewskich obowiązywała odrębna kodyfikacja dla szlachty z roku 1598r. - Korektura Pruska. Ona też wykazuje znaczne zromanizowanie. ♣ Wpływ prawa rzymskiego na praktykę prawną w dawnej Polsce – najgłośniejsze procesy w Polsce przedrozbiorowej – wyroki w tych sprawach są wzorowane na prawie rzymskim, np. Od XI w. władzę lokalną sprawowali w określonych prowincjach kasztelani. W późniejszym okresie kasztelanowie zarządzali ziemiami czyli kasztelaniami. Kasztelanom podporządkowane były siły wojskowe. Jednocześnie sprawowali osądy w imieniu władcy i zbierali daniny od ludności. Wysokich urzędników królewskich czyli palatynów i kasztelanów nazywano komesami. Przyczynienie się przez Bolesława III Krzywoustego w 1138 roku do podziału Polski na dzielnice było powodem upadku zasady senioratu. Trwające następnie prawie 200 lat rozbicie dzielnicowe sprawiły, że po ponownym zjednoczeniu ziem dotychczasowe urzędy dworskie samodzielnych księstw stały się urzędami ziemskimi, czyli związanymi z określonym terytorium państwa. Z historią powstania urzędów szlacheckich w Polsce mamy do czynienia od XII wieku. Na początku XII w. powstał urząd kanclerza prowadzącego kancelarię królewską. Jego obowiązkiem było spisywanie i przechowywanie ważnych dla kraju dokumentów. Wybór na kanclerza padał zazwyczaj na duchownego, najczęściej kapelana dworskiego, ponieważ osoba taka była biegła w czytaniu i pisaniu. Kanclerz posiadał grono pomocników, jakimi byli notariusze i pisarze. Do ważniejszych urzędników należał także skarbnik utrzymujący pieczę nad skarbcem dworskim, szczególnie kosztownościami, klejnotami i dokumentami. Urzędy ziemskie można podzielić na urzędy dygnitarskie i officia. Urzędy dygnitarskie to: wojewoda, kasztelan, podkomorzy i sędzia ziemski. Officia to urzędy: stolnika, podstolego, cześnika, podczaszego, łowczego, miecznika, chorążego i wojskiego. Urzędy wojewody i kasztelana stały się urzędami dożywotnimi. Zajmowali je możnowładcy pochodzący z danej ziemi, co nie sprzyjało tendencjom centralizacji władzy w okresie odbudowy państwa polskiego. Wojewoda to najwyższy urząd ziemski. Wojewodowie na podstawie statutu wareckiego z 1423 r mieli prawo i obowiązek ustalania maksymalnych cen na wyroby rzemieślnicze, kontroli miar i wag w miastach oraz sądownictwa nad ludnością żydowską. Kasztelan – to urzędnik, zajmujący się administracją, obroną grodu, sądownictwem, skarbowością na terenie kasztelanii, zarządzał dobrami książęcymi i wojskiem. Ciwun to urząd ziemski w Wielkim Księstwie Litewskim. Urząd ten powstał w XIV wieku. Początkowo ciwuni byli zarządcami lub dzierżawcami dóbr królewskich. Na Żmudzi utrzymało się 12 ciwunów mianowanych przez króla, i sprawowali sądy graniczne. Marszałek ziemski – to urząd w Wielkim Księstwie Litewskim. Był urzędnikiem sądowym i miał prawo sądzenia w sądach ziemskich. Podkomorzy – urzędnik ziemski, który przewodził sądowi podkomorskiemu, był zastępcą procesowym ubogich wdów i sierot ze stanu szlacheckiego. Starostowie byli przedstawicielami władzy lokalnej. Reprezentowali króla na określonym terytorium. Starosta generalny powołany był na urząd w dużych dzielnicach Polski. Występował urząd starosty ruskiego, podolskiego, wielkopolskiego, krakowskiego. Starosta grodowy był zwierzchnikiem załogi na zamku. To starostowie dowodzili wojskami stacjonującymi w grodach isprawowali zarząd nad tymi grodami. Im podlegało sądownictwo w sprawach zastrzeżonych przez króla, a dotyczących ciężkich przestępstw, jak: zabójstwo, podpalenie, rabunek, gwałt. Chorąży – w średniowiecznej Polsce był rycerzem trzymającym chorągiew, czyli znak swojego oddziału, księcia lub ziemi. W jego kompetencji leżało przygotowanie rycerstwa podczas pospolitego ruszenia i przyprowadzenie go do kasztelana. Po zjednoczeniu państwa był to niższy urząd ziemski. Dodatkową funkcją chorążego był udział w sądzie ziemskim. Sędzia ziemski to przewodniczący sądu ziemskiego I Rzeczypospolitej. Sąd ten rozpatrywał wszystkie sprawy szlachty osiadłej wyłączywszy przestępstwa ścigane przez sąd grodzki z tzw. czterech artykułów grodzkich. Sędzia ziemski musiał być szlachcicem posesjonatem, osiadłym w ziemi której sprawy sądził. Pobierał wynagrodzenie od stron procesowych. Nie mógł przy tym piastować żadnych urzędów grodzkich. Wojski zabezpieczał majątek i roztaczał opiekę nad rodzinami rycerzy przebywających na wyprawach wojennych. Jednocześnie dbał o utrzymanie porządku w czasie nieobecności kasztelana., Stolnik w średniowiecznej Polsce był urzędnikiem królewskim dbającym o stół monarchy. W późniejszym okresie urząd ten stał się honorowym. W Rzeczpospolitej Szlacheckiej był niższym urzędem ziemskim oraz honorowym centralnym. Podstoli to urzędnik nadworny, początkowo zastępca stolnika. Podstoli ziemski – w XIV-XVI w. to samodzielny, honorowy urząd ziemski w województwach i powiatach w Wielkim Księstwie Litewskim. Podstolich wielkich było dwóch: Podstoli wielki koronny i Podstoli wielki litewski. Pisarz ziemski to urzędnik, wchodzący w skład urzędników sądu ziemskiego. Do obowiązków jego należała troska o księgi ziemskie, zawierające tzw. akty wieczyste, dotyczące spraw majątkowych szlachty. Wraz z sędzią i podsędkiem wchodził w skład kompletu sądowego. Podwojewodzi – to urzędnik w Koronie, który czuwał nad rzetelnością miar i wag w województwie. Natomiast w Wielkim Księstwie Litewskim i w Prusach Królewskich był to urzędnik ziemski, który pełnił niektóre funkcje starosty. Cześnik w XIII wieku był urzędnikiem królewskim dbającym o “piwnicę” monarchy. Od XIV w. urząd ten stał się honorowym. Podczaszy – urząd ten został utworzony jako pomocniczy dla cześnika. Podczaszy zajmował się w czasie uczt rozlewaniem napoi do kielichów oraz dbał, aby trunków nie zabrakło. Zarządzał piwnicami królewskimi oraz nadzorował służbę królewską zatrudnioną przy podawaniu napojów i deserów. To podczaszy posiadał klucz do pomieszczenia, w którym przechowywane były, bardzo wówczas cenne, korzenne przyprawy. Łowczy – we wczesnośredniowiecznej Polsce był urzędnikiem królewskim zajmującym się organizacją łowów monarchy. Urząd ten stał się dożywotnim i honorowym. Łowczy wielki koronny – do jego kompetencji należało organizowanie i nadzór nad polowaniami królewskimi. Strzegł puszcz i lasów królewskich przed kłusownikami. Był zwierzchnikiem służby myśliwskiej. Łowczy wielki litewski – organizował i nadzorował polowaniami wielkiego księcia jednocześnie będąc zwierzchnikiem służby myśliwskiej. Z czasem kompetencje łowczych przejął podłowczy, a urząd łowczego wielkiego koronnego czy litewskiego stał się tytularny. Miecznik w średniowiecznej Polsce był dworskim urzędnikiem. Zarządzał zbrojownią panującego a także nosił przed nim miecz będący oznaką jego władzy wojskowej. Od XIV w. miecznik przekształcił się w tytularny urząd dworski. Miecznicy poszczególnych księstw stali się niskimi w hierarchii urzędnikami ziemskimi. Koniuszy w średniowiecznej Polsce – to urzędnik królewski zajmujący się stajnią monarchy. Oboźny to urząd dygnitarski i wojskowy. Początkowo oboźny zakładał obozy i warownie. Urząd istniał oddzielnie dla Litwy i Korony. Oboźny ziemski to urząd ziemski w Wielkim Księstwie Litewskim Strażnik zajmował się zabezpieczaniem zbierania się pospolitego ruszenia w Wielkim Księstwie Litewskim, strzegł bezpieczeństwa wojska. Horodniczy był urzędnikiem ziemskim w Wielkim Księstwie Litewskim. Zaczął funkcjonować od XV wieku. Zajmował się zaopatrywaniem i utrzymywaniem niektórych miast i zamków. Do jego obowiązków należało czuwanie nad stanem fortyfikacji zamku. Krajczy wielki koronny i krajczy wielki litewski to urząd do którego obowiązków należało krojenie i próbowanie potraw w czasie uczt królewskich. W rodzie Żółtowskich szlacheckie urzędy ziemskie sprawowali min. Jakub Wojsław Żółtowski zm. ok. 1578 – pisarz województwa płockiego Mikołaj Żółtowski ur. 1560 – komornik ziemi przemyskiej Sebastian Żółtowski ur. 1605 – pisarz ziemski płocki Wojciech Żółtowski ur. 1650 – podsędek ziemski zakroczymski, pisarz grodzki płocki Wojciech Żółtowski ur. 1700 –sędzia grodzki płocki Józef Tyburcjusz Żółtowski –ur. 1742– miecznik wschowski 1779 Paweł Marceli Żółtowski ur. łowczy poznański Teofil Wojciech Ignacy Kajetan Żółtowski ur. wojski płocki 1771, sędzia sejmowy 1778, łowczy 1781, cześnik 1786, podstoli ziemi zatorskiej Jan Żółtowski ur. 1670 – podkomorzy ziemi gostyńskiej 1712, starosta Gąbina, Troszyna i Czermna 1712 Bartłomiej Żółtowski ur. 1696 – starosta Gąbina, sędzia w Gąbinie Paweł Żółtowski ur. 1730 – regent ziemski płocki Teodor hr. Żółtowski ur. -marszałek Sejmu prowincjonalnego w Poznaniu Julian Żółtowski ur. –sędzia powiatu kutnowskiego Nikodem Mikołaj Żółtowski – woźny sądowy Eugeniusz Żółtowski ur. –sędzia. Stefan Żółtowski zBYJ6u.

08v7zf48i5.pages.dev/44

08v7zf48i5.pages.dev/57

08v7zf48i5.pages.dev/45

08v7zf48i5.pages.dev/23

08v7zf48i5.pages.dev/73

08v7zf48i5.pages.dev/1

08v7zf48i5.pages.dev/17

08v7zf48i5.pages.dev/95

zastępca kasztelana w dawnej polsce